ร่ายดั้น

รูปแบบผังทางฉันทลักษณ์ของร่ายดั้น

เช่น

                   เปรมใจราษฎร               กำจรยศโยค                   ดิลกโลกอาศรัย

ชัยชยนฤเบนทรา                              ทรงเดช                        

ฤๅส่งดินฟ้าฟุ้ง                                  ข่าวขจร

(ลิลิตยวนพ่าย)

ลักษณะทางฉันทลักษณ์

                   คณะ  ร่ายดั้น 1 บท  มีตั้งแต่ 5 วรรคขึ้นไป(4  วรรคสุดท้ายคือสองบาทท้ายของโคลงดั้น)  วรรคหนึ่งมีตั้งแต่ 3 ถึง 8 คำ  ลงท้ายบทด้วยบาทที่ 3 และบาทที่ 4 ของโคลงดั้น

                   สัมผัส  มีสัมผัสส่งและสัมผัสรับเช่นเดียวกับร่ายสุภาพ  แต่เนื่องจากจำนวนคำในแต่ละคำในแค่ละวรรคไม่แน่นอน  สัมผัสจึงต้องเลื่อนตามจำนวนคำด้วย  กล่าวคือ

ถ้ามีวรรคละ 3 – 4 คำ                      ควรรับสัมผัสที่คำที่ 1 - 2

ถ้ามีวรรคละ 5  คำ                           ควรรับสัมผัสที่คำที่ 1 - 3

ถ้ามีวรรคละ 6 คำ                            ควรรับสัมผัสที่คำที่ 1 – 4

ถ้ามีวรรคละ 7 –8 คำ                       ควรรับสัมผัสที่คำที่ 1 – 5

                         คำสร้อย  เช่นเดียวกับร่ายสุภาพ  คือ  เติมได้ 2 คำท้ายบทหรือเติมสร้อยระหว่างวรรคก็ได้

                   ร่ายดั้น  ปรากฏในลิลิตยวนพ่าย  ทวาทศมาส  กำสรวลโคลงดั้น  แล้วต่อมาในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์  มีในนิราศตามเสด็จลำน้ำน้อยและนารายณ์สิบปาง